Πέμπτη 20 Φεβρουαρίου 2014

Η στωικότητα του θανάτου!

Θανάσης Πολυμένης



ΣΤΩΙΚΟΣ είναι εκείνος που αντιμετωπίζει τα πράγματα, τα προβλήματα, την ίδια τη ζωή με ηρεμία, αταραξία, καρτερικότητα. Κατά τους στωικούς φιλόσοφους των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων, η ανθρώπινη φύση είναι τμήμα της παγκόσμιας φύσης, η οποία καθοδηγείται και κυβερνάται από τον συμπαντικό νόμο της λογικής. Ο άνθρωπος, ως έλλογο ον, συγγενεύει όχι μόνο με τα άλογα ζώα, αλλά και με τους θεούς και πέραν του ενστίκτου διαθέτει και ηθική αίσθηση.
            Οι στωικοί, για παράδειγμα, υποστήριξαν ότι η φιλοσοφία αποσκοπεί στη διδασκαλία μιας «τέχνης του βίου». Θεώρησαν τη φιλοσοφία ως άσκηση μιας τέχνης χρήσιμης για τη ζωή, άρα εξ ορισμού προορισμένη να εφαρμοστεί στην πράξη. Η Στωική Φιλοσοφία πλάθει ανθρώπους με αξιοζήλευτη προσωπικότητα, με μεγαλείο ψυχής· ανθρώπους που συνταιριάζουν αρμονικά στον τρόπο ζωής τους φαινομενικά αντιθετικές διαθέσεις: την ελεύθερη βούληση με την αποδοχή της αναγκαιότητας, την αυστηρότητα με την ανοχή, τη θεωρία με την πράξη, την επαγρύπνηση με τη γαλήνη, την αγάπη για τη ζωή με την αποδοχή της ιδέας του θανάτου, τη φιλοπατρία με τον κοσμοπολιτισμό - διαμορφώνοντας μέσα από τις αντιθέσεις αυτές έναν ισορροπημένο χαρακτήρα.

            Μεγάλα παραδείγματα δύο ανθρώπων και φιλοσόφων που αντιμετώπισαν στωικά το τέλος της ζωής τους, ήταν ο Σωκράτης και ο Σενέκας. Που είχαν έναν σχεδόν όμοιο θάνατο. Ο Σωκράτης, καταδικάστηκε από την αθηναϊκή κοινωνία της εποχής του να πιει το κώνειο, ως τιμωρία για όσα έλεγε, δίδασκε και αμφισβητούσε. Ο Σενέκας, 464  χρόνια αργότερα, εξαναγκάστηκε από τον παρανοϊκό Νέρωνα να αυτοκτονήσει κόβοντας τις φλέβες του. Όταν δεν μπόρεσε να τρέξει το αίμα, τότε αναγκάστηκε να πιει το κώνειο για να δώσει ένα οριστικό τέλος.
            Στο προηγούμενο σημείωμα, αναφερθήκαμε, επιδερμικά πάντα, στον Επίκουρο. Στην γενική του φιλοσοφία για παράδειγμα στον θάνατο, ο Επίκουρος θεωρούσε ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτα το τρομερό, όσο τρομερή είναι η ιδέα που έχουμε για το τρομερό του θανάτου. Περισσότερο τρομερό ήταν η ιδέα του φόβου για τον θάνατο. Όπως έλεγε ο Επίκουρος, όταν ο θάνατος θα έρθει να με βρει, εγώ δεν θα είμαι εκεί.
            Την καθορισμένη ημέρα της εκτέλεσης της ποινής του Σωκράτη, ο μόνος που παρέμεινε ψύχραιμος ήταν ο ίδιος ο Σωκράτης. Η σύζυγος και τα τρία παιδιά του πήγαν να τον δουν, αλλά οι κραυγές της Ξανθίππης ήταν τόσο υστερικές, ώστε ο Σωκράτης ζήτησε να τη συνοδεύσουν έξω από το κελί του. Οι φίλοι του ήταν πιο ήσυχοι, αν και εξίσου συγκινημένοι. Ακόμα και ο δεσμοφύλακας, που είχε δει πολλούς να οδηγούνται στον θάνατο, είχε συγκινηθεί.
            Όταν ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο, σηκώθηκε να περπατήσει στο κελί του προκειμένου να ενεργήσει το δηλητήριο πιο εύκολα και γρήγορα. Από τις τελευταίες του φράσεις, απευθυνόμενους στους συντρόφους του που έκλαιγαν, ήταν: «Παράξενοι άνθρωποι, τι είναι αυτό πού κάνετε;»
            Πολύ αργότερα, το 65 μ.Χ., επί Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και ηγεσία του παρανοϊκού Νέρωνα, λαμβάνει χώρα μια νέα εκτέλεση θανατικής ποινής, περισσότερο ιδιόμορφης όμως. Ο Νέρωνας, τρελαμένος κυριολεκτικά από συνωμοσία σε βάρος του, προσπαθεί να εξοντώσει τους πάντες γύρω του, πιστεύοντας ότι όλοι ευθύνονταν γι’ αυτή τη συνωμοσία.
            Ο Σενέκας ήταν ο παιδαγωγός του Νέρωνα και γνώριζε ότι, από την στιγμή που άρχισαν οι δολοφονίες, σίγουρα θα έφτανε και η σειρά του. Όπως έλεγα μάλιστα, από την στιγμή που ο Νέρωνας διέταξε τη δολοφονία της μητέρας του, σίγουρα θα ερχόταν η διαταγή εκτέλεσης του παιδαγωγού του. Ήταν ένας εκατόνταρχος που έφερε την εντολή του αυτοκράτορα στον Σενέκα, να αυτοκτονήσει. Μια θανάτωση που έγινε καθ’ υπερβολή, όμως ο Νέρωνας δεν ήθελε να φανεί τόσο άγριος και προτίμησε να ζητήσει την αυτοκτονία του δασκάλου του!
            Όταν το έμαθε η γυναίκα του Σενέκα, η Παυλίνα, του ζήτησε να κόψει και αυτή τις φλέβες της. Ο Σενέκας δεν αρνήθηκε την επιθυμία της: «Δεν θα μεμφθώ το εξαίρετο πρότυπο που παρέχεις. Μπορούμε να πεθάνουμε με καρτερία ίση, αν και το τέλος σου θ’ αξίζει μεγαλύτερης τιμής». Αργότερα, ο Σενέκας έκοψε τις φλέβες των χεριών του. Όταν όμως το αίμα δεν μπορούσε να τρέξει γρήγορα λόγω των γηρατειών του, έκοψε και τις φλέβες του πίσω από τα γόνατα. Η ίδια όμως κατάληξη χωρίς αποτέλεσμα. Τότε μπήκε στο λουτρό και ήλπιζε ότι με το ζεστό νερό, το αίμα θα κινηθεί πιο γρήγορα και ο θάνατος θα ολοκληρωνόταν αμέσως. Όμως, όταν αυτό δεν συνέβη, ο Σενέκας ζήτησε από τον γιατρό του να του ετοιμάσει μια κούπα με κώνειο. Από καιρό θεωρούσε τον Σωκράτη ως πρότυπο για το πώς μπορούσε κάποιος, μέσω της φιλοσοφίας, να υπερβεί τις εξωτερικές καταστάσεις, όπως για παράδειγμα ο θάνατος. Και τις υπερέβησαν δύο σημαντικοί άνθρωποι και φιλόσοφοι. Το τρομερό είναι, η ιδέα και μόνο του θανάτου. Ο θάνατος ο ίδιος δεν έχει κάτι να φοβόμαστε!
[Στοιχεία για τον Σωκράτη και τον Σενέκα από το βιβλίο του Αλαίν Ντε Μποττόν: «Η παρηγορία της Φιλοσοφίας» εκδ. ΠΑΤΑΚΗ. Το παραπάνω κείμενο, ξεπήδησε μέσα από σκέψεις διαβάζοντας το κεφάλαιο: «Παρηγορία για την έλλειψη χρημάτων» αλλά και «Παρηγορία για την απογοήτευση»].
[Δημοσιεύτηκε 25 Ιανουαρίου 2014 Εφημερίδα ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ]

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου